Znaczenie i wybrana symbolika obrzędu poświęcenia kościoła

Wstęp

W życiu parafii istnieją chwile, które przez swoją wyjątkowość, odciskają się w ludzkiej pamięci i na długie lata wzmacniają więzi wspólnoty religijnej w wierze i w miłości. Jednym z najdonioślejszych momentów w historii każdej parafii jest uroczyste poświęcenie kościoła. To wyjątkowe wydarzenie, które głęboko tkwi w tradycji Kościoła, odzwierciedla wiarę, jedność i nadzieję wiernych, ale przede wszystkim dzięki łasce Bożej przekształca zwykłe miejsce w święte sanktuarium spotkania Boga z człowiekiem.

Na wstępie warto wyjaśnić kwestię nazewnictwa tego obrzędu związanego
z uświęceniem miejsca jakim jest świątynia^[1]. W historii, ale często też w przekazie potocznym, był on nazywany obrzędem konsekracji lub dedykacji. Po Soborze Watykańskim II, termin konsekracja został ściśle związany z Eucharystią, oznaczając moment przeistoczenia w czasie Mszy świętej^[2]. Wcześniej odnosił się do różnych celebracji liturgicznych, takich jak święcenia kapłańskie, poświęcenie nowego kościoła i ołtarza, czy też składanie wieczystego ślubu dziewictwa, konsekruje się również olej Krzyżma. Dzisiaj najbardziej właściwą nazwą omawianej uroczystości, używaną do określenia aktu dedykacji jest termin poświęcenie kościoła. Na zasadność stosowania tego określenia wskazują księgi liturgiczne używane do tego obrzędu, a więc Obrzędy poświęcenia kościoła i ołtarza^[3], a także formularz mszalny na poświęcenie kościoła^[4]. Każdego roku w kościołach parafialnych obchodzimy rocznicę poświęcenia kościoła własnego^[5], przy podawaniu nazwy tej rocznicy również używany jest termin poświęcenie, podobnie jest przy wskazywaniu w kalendarzu liturgicznym rocznic poświęcenia bazylik większych w Rzymie.

Krótka historia

Obrzęd poświęcenia ołtarza i świątyni katolickiej ma korzenie sięgające starożytności, łącząc on w sobie zarówno historyczne jak i religijne znaczenie^[6]. Zanim chrześcijaństwo przyjęło te obrzędy, w Izraelu istniała długa tradycja poświęcania miejsc kultu, a jednym z najbardziej znanych przykładów jest modlitwa poświęcenia Salomona, syna króla Dawida, który wznosił Świątynię w Jerozolimie (Zob. 1 Krl 8, 1-66).

Według przekazu biblijnego, gdy Salomon zakończył budowę świątyni, modlił się do Boga, prosząc o Jego obecność i błogosławieństwo na tym świętym miejscu. W swojej modlitwie Salomon wyraził nadzieję, że ta świątynia stanie się miejscem, gdzie lud będzie mógł zbliżać się do Boga, aby Go wielbić i otrzymywać Jego łaski.

Podobnie, w katolickiej tradycji, poświęcenie ołtarza i świątyni odgrywa kluczową rolę w uświęceniu tych miejsc jako świętych i dedykowanych wyłącznej służbie Bożej^[7].

Symbolika obrzędów dedykacji

Obrzęd poświęcenia ma bardzo uroczysty charakter, prawo jego sprawowania przysługuje wyłącznie ordynariuszowi miejsca, chyba, że z ważnych przyczyn nie może być obecny i zleci celebrację komuś innemu^[8].

W obrzędzie poświęcenia kościoła odnajdujemy cztery charakterystyczne elementy, które mają głębokie znaczenie duchowe i symboliczne^[9]. Pierwszym z nich jest poświęcenie wody i pokropienie nią murów świątyni oraz zebranych wiernych. Pokropienie wodą zawsze symbolizuje obmycie i oczyszczenie, a także ma przypomnieć wiernym moment chrztu świętego. Woda jako źródło życia i oczyszczenia, jest narzędziem, przez które Bóg przygotowuje wiernych, aby oczyszczeni weszli do Jego domu.

Drugim ważnym elementem jest namaszczenie ołtarza i ścian kościoła olejem Krzyżma świętego. Poprzez namaszczenie olejem świętym, ołtarz staje się miejscem, na którym odbywa się najważniejszy akt liturgiczny jakim jest Eucharystia. W trakcie tego gestu biskup wypowiada słowa: „Niech Bóg uświęci swoją mocą ten ołtarz i kościół, który namaszczamy jako jego słudzy, aby wyrażały tajemniczy związek Chrystusa i Kościoła”^[10]. Według obrzędów namaszcza się również ściany kościoła, dokonuje się tego na dwunastu przymocowanych lub wyrzeźbionych w ścianach krzyżach. Krzyże te mają również przymocowane świeczniki, nazywane Zacheuszkami, to właśnie owe świeczniki zapala się w rocznicę poświęcenia kościoła^[11].

Trzecim elementem uroczystości jest obrzęd okadzenia. Kadzidło, płonąc na ołtarzu, symbolizuje modlitwy i ofiary wiernych, które wznoszą się ku Bogu. Jest to również wyraz oddania czci Bogu oraz oczyszczenia przestrzeni kościoła. W księgach liturgicznych dla tego obrzędu odnajdujemy takie wyjaśnienie: „Na ołtarzu pali się kadzidło, co oznacza, że ofiara Chrystusa, która na nim uwiecznia się w tajemnicy, wstępuje do Boga jako woń słodkości. Wyraża także błagalne i dziękczynne modlitwy wiernych, docierające aż do tronu Bożego. Natomiast okadzenie nawy kościoła oznacza przeznaczenie go na dom modlitwy. Okadza się jednak przede wszystkim lud Boży: on jest bowiem żywą świątynią, w której każdy stanowi żywy ołtarz”^[12].

Ostatnim z obrzędów wyjaśniających jest oświetlenie ołtarza i kościoła. Światło jako symbol Chrystusa, który jest Światłością na oświecenie pogan (Por. Łk 2,32), oświetla przestrzeń świątyni, symbolizując obecność Boga i Jego prowadzenie ludu Bożego w ciemnościach współczesnego świata. Wierni uczestniczący w obrzędzie i modlący się w tym konkretnym kościele mają zostać rozpaleni światłem Chrystusa i być w świecie jego odbiciem jako światłość świata (Por. Mt 5,14). Właśnie te dwie rzeczywistości: światło Chrystusa i światło chrześcijan tworzących Mistyczne Ciało, przedstawia obrzęd iluminacji ołtarza i kościoła. Na takie rozumienie obrzędu wskazuje wyraźnie rubryka nowego Ordo: „Iluminacja ołtarza, po której następuje iluminacja kościoła, przypomina, że Chrystus jest «Światłością na oświecenie pogan» i że Jego światłością jaśnieje Kościół, a przez niego cała rodzina ludzka”^[13].

Wszystkie cztery powyżej wyróżnione elementy stanowią integralną część poświęcenia kościoła, przypominając wiernym o znaczeniu wiary i sakramentów, które mają być celebrowane w nowym domu Bożym. To przez te symboliczne akty świątynia staje się miejscem spotkania z Bogiem i ze wspólnotą ludu Bożego.

Konsekwencje poświęcenia kościoła i ołtarza

Poświęcenie kościoła i ołtarza ma wiele skutków dla życia duchowego i religijnego wspólnoty parafialnej oraz dla indywidualnych praktyk religijnych wiernych. Od momentu poświęcenia świątynia ma służyć oddawaniu czci Bogu. Staje się miejscem sacrum, które trzeba chronić przed wszelkiego rodzaju profanum. W przypadku, kiedy świątynia przestaje pełnić swoją funkcję potrzebny jest obrzęd desakralizacji, aby mogła być używana w innym celu niż sprawowanie kultu^[14]. Niestety w nielicznych na szczęście parafiach zdarza się, że kościół staje się przestrzenią wykorzystywaną do wydarzeń kulturalnych i przekształca się w aulę lub salę widowiskową, w której prezentowane są treści niekorespondujące z przekazem wiary i z powagą miejsca świętego. Obrzęd poświęcenia świątyni nakłada na duszpasterzy, jak i na wiernych, szczególną troskę o utrzymanie świątyni, ale również obowiązek jej ochrony przed ewentualnym aktem profanacji. Przykładem troski biskupa o świętość świątyni jest list ks. Kardynała Stanisława Dziwisza, ówczesnego metropolity krakowskiego, który dnia 22 listopada 2011 roku w skierowanym słowie do duszpasterzy, muzyków kościelnych i wiernych archidiecezji zawarł następujące kluczowe i jasne zdanie: „Nic, co świeckie, nie powinno bowiem mieć miejsca w naszych świątyniach. To jest miejsce dedykowane świętemu Bogu”^[15]. Wyjątek stanowią sytuacje związane z niesioną pomocą humanitarną, w szczególnych przypadkach, świątynia na jakiś czas może stać się miejscem schronienia dla ludzi, którzy na przykład w wyniku wojny lub kataklizmów utracili swój dom.

Poświęcona świątynia jest domem samego Boga, który jest naszym Ojcem. Mając świadomość tego, że od momentu chrztu jesteśmy jego dziećmi, dom Boga, staje się także naszym domem. Ta świadomość poszerza również odpowiedzialność każdego z nas wiernych za wspólny dom, jakim jest kościół. Przypomina nam również, że skoro Bóg jest naszym Ojcem, a my jego dziećmi, to wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami. Także i budowaniu wspólnoty towarzyszy Obrzęd poświęcenia kościoła i ołtarza.

Zakończenie

Obrzędy poświęcenia kościoła i ołtarza mają bardzo bogatą symbolikę, zwracają uwagę na fakt, że świątynia od momentu jej poświęcenia staje się miejscem świętym i powinna być używana wyłącznie do oddawania chwały Bogu. Obrzędy przypominają nam o wielkiej łasce obecności Boga wśród nas, ale także o godności jaką posiadamy jako dzieci Boga i odpowiedzialności jaką ponosimy wobec świątyni – widzialnym i materialny sanktuarium spotkania Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem.

1. Por. Pisarzak Marian, Błogosławieństwo i poświęcenie kościoła. W trosce o właściwy język liturgiczny, Anamnesis 10 (2004/2), 72-74. ↑
2. Zob. Kwiatkowski Dariusz, O znakach liturgicznych najprościej, Wydawnictwo Ikona, Szydłówek – Toruń 2015, s. 154-163. ↑
3. OPKiO: Obrzędy poświęcenia kościoła i ołtarza. Pontyfikał rzymski odnowiony zgodnie z postanowieniem Świętego Soboru Powszechnego Watykańskiego II wydany z upoważnienia papieża Pawła VI poprawiony staraniem papieża Jana Pawła II, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2012. ↑
4. Mszał Rzymski dla diecezji polskich, Pallottinum, Poznań 1986, s. 106”-110”. ↑
5. Tamże s. s. 2” – 3”. ↑
6. Zob. Decyk Jan, Dedykacja kościoła i ołtarza, In: Mszał księgą życia chrześcijańskiego, Ed.: Bogusław Nadolski, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1989, 181-193. ↑
7. Zob. Tschuschke Michał, Odnowiona liturgia poświęcenia kościoła i ołtarza, Collectanea Theologica 48 (1978/4), 83-88. ↑
8. Zob. Szulc Bronisław, Szafarz dedykacji kościoła od edyktu mediolańskiego do VII wieku, 10 (1963/3), 61-86 ↑
9. Por. Konecki Krzysztof, Symbolika obrzędów dedykacji kościoła, Studia Włocławskie 3 (2000), 133-147. ↑
10. OPKiO II, 64. ↑
11. Zob. Kletkiewicz Krystian, Rocznica poświęcenia kościoła, Anamnesis 10 (2004/4), 87-90. ↑
12. OPKiO II, 16b. ↑
13. OPKiO II, 16b. ↑
14. Zob. Kowalczyk Marta , Desakralizacja kościołów: rytuał „sacrum” czy „profanum”?, Nurt SVD 45 (2011/2), 207-227. ↑
15. Dziwisz Stanisław, VII List Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego o Muzyce Kościelnej, O koncertach w świątyniach Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 2011, https://www.piotrskarga.pl/nic-co-swieckie-nie-powinno-miec-miejsca-w-kosciele,8352,i.html, (stan na 10.04.2024). ↑

ks. dr Paweł Odziomek